Jaap Cohen
De Onontkoombare afkomst
van Eli d' Oliveira
Een Portugees-Joodse Familiegeschiedenis
Uitgeverij Querido
De totstandkoming van dit boek werd mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van de Stichting Conto, het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Stichting Democratie en Media en het VSB Fonds.
Copyright © 2015 Jaap Cohen
Omslag Brigitte Slangen
Omslagbeeld Privéarchief
Foto auteur Nienke Laan
Uitgeverij: Querido.
608 bladzijdes
ISBN 978902145677
Simcha d'Oliveira in 1908, met zoon Jaap.
INHOUD
De inhoudsopgave heeft betrekking op de inhoud van dit digitale boek.
Dit boek is een impressie van het originele boek.
Van enkele hoofdpersonen zijn foto's uit de familiearchieven opgenomen.
Eli d'Oliveira in zijn spreekkamer, 1942.
Inleiding
Eigenlijk had Eli d'Oliveira helemaal geen tijd om zich met zijn familiegeschiedenis bezig te houden. Hoewel hij vanwege de anti-Joodse bepalingen van de Duitse bezetter nog maar weinig patiënten overhad, kwam de 56-jarige psychologisch consulent uren tekort.
Zo begint deze familiegeschiedenis ...
Deel 1 De Afkomst
De Portugese Synagoge, Amsterdam (Foto Charles Kotting, 2006)
DEEL I HEEFT 3 HOOFDSTUKKEN
1. Stijgen en dalen, 1677-1775
2. Emanciperen en stagneren 1784-1861
3. Dansen en slijpen
Stijgen en dalen, 1677-1775
De ban van Moseh Jessurun d'Oliveira
De Portugese Synagoge was sinds haar opening in 1675 het onbetwiste religieuze centrum van de Amsterdamse Sefardische gemeente. Het was een imposant gebouw, ruim 36 meter lang en 28 meter breed en bijna 20 meter hoog - met gemak het hoogste gebouw in de omgeving.
Op maandag 25 oktober 1700 kwamen de parnassiem (bestuurders) van de Portugese gemeente van Amsterdam in de bestuurskamer bij elkaar...
Fragment uit de geschiedenis van Moseh Jessurun d'Oliveira (164?-1700). Werd hij in de ban gedaan?
Graf van Moseh Jessurun d'Oliveira
op de Portugese begraafplaats in Ouderkerk
DEEL II ELI D’OLIVEIRA
Dochter van Eli, Elsa 1922 
Zoon van Eli en Simcha, Jaap
DEEL II HEEFT 1 HOOFDSTUK
4. Losmaken en vasthouden 1886-1934
Losmaken en vasthouden, 1886-1934
Een andere Sefardische familiegeschiedenis
De diamant-nijvere wildebrassen hadden den gouden tijd der kaap nu etterlijke jaren achter zich. Hun uiterlijke emancipatie was van een zegenvierende stuwing geweest, had Dortendam [=Amsterdam] een andere sfeer, een andere kleur gebracht, had het op z'n kop gezet en warm overweldigd. De negotie-jood was er het taaie, oude verzworven type geworden, dat stilletjes aan het wegdunnen was. Heel Dortendams gezinsrijk jodendom was kaapsch en had er de breede, onbeschaafd-vergulde allure van. Alleen de allerjongste generatie, die nog op de banken zat, was door het burgerlijk-beschaafder contact der dure, betere scholen verzorgder van uiterlijk en fijner van wezen geworden en tot dieper intellectualiteit aan het omgroeien. Háár jongens werden de latere jong-joodsche dokters en advocaten, die, intellectueel en physiek, de tweede diepe splitsing onder de Dortendamsche joden zouden brengen.
Passage uit het bijzondere boek: Het geslacht der Santeljano's, tussen 1908 en 1928 geschreven door Joost Mendes, een pseudoniem van Emanuel Querido.
Lees verder over de paralellen die Eli d'Oliveira en zijn jongere broer Jacob met de hoofdpersonen uit dit boek hadden.
DEEL III DE AKTIE PORTUGESIA
Antropologische meet-apparatuur om schedels, neus-
lengte en oog-afstand te onderzoeken.
DEEL III HEEFT 1 HOOFDSTUK
5. Erkennen en herkennen 1932-1945
Herkennen en erkennen, 1932-1945
C.U. Ariëns Kappers, Elsa d'Oliveira en de praktijk van het schedelmeten
De Joden zijn een mengeling van het brachycefale Subareaanse en het mesocefale Aziatisch-Mediterrane type. Het Subareaanse type heeft nog steeds de overhand in de noord-oosterse groep (die 92% van alle Joden uitmaakt), zoals niet alleen blijkt uit een index en bloedtype [...], maar ook uit andere eigenschappen, zoals de meer geprononceerde 6-neus, dikke lippen en de kortheid van het hoofd. Aan de andere kant bevinden zich diegenen, die [...] via Afrika naar Spanje en Portugal migreerden. Hun mesocefale component is benadrukt door hun mengeling met mesocefale Mediterraniers.
Bovenstaand citaat is afkomstig uit de studie An Introduction to the Anthropology of the Near East, in 1934 gepubliceerd door de Amsterdamse neurowetenschapper prof. C.U. (Ubbo) Ariëns Kappers. [..] Het was in die tijd allerminst opmerkelijk dat geleerden als Cesare Lombroso en Ariëns Kappers gefixeerd waren op de grootte van schedel.
Deze wetenschappelijke benadering van Rassenkunde was in die tijd normaal en geaccepteerd. Na de oorlog werd daar geheel anders over gedacht uiteraard (red).
DEEL IV: NA DE OORLOG
Paul Rodrigues Pereira en Elsa d'Oliveira, één van de
eerste huwelijken in mei 1945 in Amsterdam
DEEL IV HEEFT 1 HOOFDSTUK
6. Verwerken en doorgeven, 1945-2014
Verwerken en doorgeven, 1945-2014
De ambivalentie van Henri Colaςo Osorio
'Ach, Juden sind doch auch Menschen.' Op die reactie had Henri Colaco Osorio niet gerekend toen hij zijn naam vertelde aan de Duitse mevrouw in wier huis hij al twee dagen een kamer huurde. Ze was een oorlogsweduwe: haar man was ss'er geweest, gesneuveld aan het front.
Het begin van een verhaal, geschreven door Ulli d'Oliveira in 1961, waarin hij in feite zijn eigen ervaringen kon beschrijven en dacht daarmee een afsluiting te kunnen maken aan wat hij zelf had meegemaakt. Ook andere familieleden van Eli, zijn geïnterviewd over de verwerking en het doorgeven van de oorlogservaringenzoals, zijn zoon, dochter, kleindochter en achterkleindochter en die interviews zijn in het boek opgenomen. (red).
Ulli d'Oliveira in 2009
Eli d'Oliveira's achterkleinkind Berthe Verdonck, trouwt op 7 september 2014,
in de Portugese Synagoge met chazan Sacha van Ravenswade.
Klik op de foto om de volle Snoge te zien.
(Foto's © Peter van Beek)
Slot
7 september 2014 - naar die dag hadden Eli d'Oliveira's achterkleindochter Berthe Verdonck en haar verloofde Sacha van Ravenswade maandenlang uitgekeken. Het was de dag van hun huwelijk, gesloten door chacham Pinchas Toledano in de prachtige Snoge van de Portugees-Israëlietische Gemeente van Amsterdam. De ceremonie verliep grotendeels volgens de traditionele Portugese rite: Sacha had een hoge zijden hoed op, de gebeden werden op Sefardische wijze gezegd en ter bezegeling van het huwelijk gooide de bruidegom een glas stuk. Toch waren er vanwege Sacha's achtergrond ook Asjkenazische elementen ingebracht.
[...]
De choepa (bruiloft) was precies 337 jaar en 1 dag nadat op 6 september 1677 Moseh Jessurun d'Oliveira d'Italia in het huwelijk trad met zijn Lea Trevino.
Hoe de binding is van de huidige generatie met hun Portugese afkomst, daarmee sluit het prachtboek van Jaap Cohen af.
